ዶክተር ጌታቸው እንዳሉት'' የሃውልቱ ተነስቶ መቅረትን ቅዠት ያድርግልን''

ሰሞኑን በ አዲስ አበባ ቀላል የ ባቡር መስመር ዝርጋታ ፕሮጀክት ሳቢያ የ ሁለቱ ሃውልታት ማለትም የ ዳግማዊ አፄ ምኒልክ እና የ አቡነ ጴጥሮስ ሃውልት በ ፕሮጀክቱ ሳቢያ ይነሳሉ የሚል ዜና ከ አዲስ አበባ ተሰምቶ የነበረ መሆኑን እና ጉዳያችንም ሊያስከትል የሚችለውን ችግር ከ ፕሮጀክቱ ክለሳ ሃሳብ ጋር ፅሁፍ አቅርባ እንደነበር ይታወሳል።የ ምድር ባቡር ኮርፖሬሽን ምላሽ ሰጥቷል።

ዶክተር ጌታቸው በትሩ የ ኢትዮጵያ ምድር ባቡር ኮርፖሬሽን ሥራ አስኪያጅ ባለፈው ሰኞ ህዳር 17/2005 ዓም ለ አሜሪካ ድምፅ ራድዮ የ አማርኛው ክፍል አገልግሎት በሰጡት መግለጫ የሚከተሉትን ተናግረዋል። 

• ''የ አፄ ምኒልክ ሃውልት ፈፅሞ አይነካም ፣''
• ''የ አቡነ ጴጥሮስ ሃውልት ግን የ ባቡሩ መስመር በስር በኩል ሲያልፍ ሐውልቱን ሊያናጋው ስለሚችል ሐውልቱን አንስተን መልሰን ምናልባትም በተሻለ ሁኔታ  በክብር ለማስቀመጥ ከሁሉም የ ባለድርሻ አካላት ጋር እየተነጋገርን ነው፣ ''
• ''የ እሳቸው (የ አቡነ ጴጥሮስ ) ታሪክ የታወቀ ነው የ እዚህ አይነት የ ''ኬርለስ '' ሥራ ይሰራል ብሎ የሚያስብ ካለ እየቃዠ ነው ፣''
• ''እናፈርሳለን ሳይሆን እንዲሰመርበት የምንፈልገው አንስተን መልሰን እናስቀምጣለን ነው፣''

ቪኦኤ ጥያቄ- '' ተመልሶ ለመተከሉ ዋስትናው ምንድነው ?''

• ''ዋስትነው እኛ ነን ኃላፊነት አለብን። ወድያው ነው የሚመለሰው። ከ ኮንትራክተሩ ጋር ያለን ውል አድባባዩ እንዳለ አንዲመለስ ነው የተዋዋልነው።''

ቪኦኤ ጥያቄ; መቼ ይጠናቀቃል?( አሁን ያሉት ቦታ ለመድረስ )

• ''መጪው ክረምት ከመምጣቱ በፊት ሰማንያ ከመቶ የሚሆነው ሥራ ይጠናቀቃል።''

አቶ ጌታቸው እንደቃልዎ ያድርግልን። ጉዳዩ ግን ''ቀን እባብ ያየ ማታ ልጥ ይፈራል'' ሆኖ ነው። በ ዋልድባ አባቶች በልማት ፕሮጀክት ስም አባቶች ሲንገላቱ፣ከ ሰሞኑ ደግሞ በ ትግራይ ተንቤን በ ታልቁ አርበኛ አሉላ አባ ነጋ የተሰየመው ትምህርት ቤት የ አርበኛው ውለታ ተረስቶ በ አቶ መለስ ተሰየመ ተብሎ አሻራ ሲጠፋ፣መቀሌ የተጀመረው የ አፄ ዮሐንስ ሃውልት ስራው እንዲቆም ተደረገ መባሉ ሁሉ የ ታሪክ አሻራን ለማጥፋት ዘመቻ አካል ነው የሚሉ ብዙዎች ናቸው።ደግሞም ብዙ ተጨባጭ ነጥቦችም ስላሉ ነው።ከ እዚህ በተረፈ ግን እገሌ የነካው ሁሉ ልማት አይደለም የሚል አስተሳሰብ ግን የመፍጠር ፍላጎት ቢያንስ በ እዚህ ትውልድ ውስጥ መስረፅ እንደሌለበት እስማማለሁ።

እስከዝያው ግን ይህ ትውልድ የሀገሩ ልማት የሚናፍቀውን ያህል የ ፖለቲካው አረማመድ ያሰጋዋል ብዬም አስባለሁ። ስጋቱ ግን እንደ ኢህአዲግ አገላለፅ ''ከ ጨለምተኝነት'' አስተሳሰብ ሳይሆን ከ ሌሎች ተሞክሮ እና ካለፈው ታሪካችን የሚነሳ ጭብጥ ስላለው ነው።ሲሰራ ደስ ይለዋል። ሲጠፋ ይከፋዋል።ለሁሉም ግን ዶክተር ጌታቸው የ ምድር ባቡር ኮርፖሬሽን ሥራ አስኪያጅ ''የ እዚህ አይነት የ ''ኬርለስ '' ሥራ ይሰራል ብሎ የሚያስብ ካለ እየቃዠ ነው ''እንዳሉት። የ ባቡር ዝርጋታውን እውን። የሃውልቱ ተነስቶ መቅረትን ቅዠት ያድርግልን።

የ ዶክተር ጌታቸውን ቃለ ምልልስ ያለበት የ አሜሪካ ድምፅ ራድዮ ሊንክ እና የ ባቡር ፕሮጀክቱ መስመር ካርታ ከ እዚህ በታች ያገኛሉ።

ቪኦኤ ህዳር 17/2005 ፕሮግራም = http://amharic.voanews.com/audio/audio/234269.html

ከ ኢትዮጵያ ምድር ባቡር ኮርፖሬሽን ድህረገፅ የተወሰደ በ ሰዓት ከ ሰማንያ ሺ ሰው በላይ የሚያንቀሳቅስ የ አዲስ አበባ ቀላል ባቡር የሚያልፍባቸው ቦታዎች (http://www.erc.gov.et/index.php/projects.html?start=1)

 

ከ ኢትዮጵያ ምድር ባቡር ኮርፖሬሽን ድህረ ገፅ የተወሰደ ( http://www.erc.gov.et/index.php/projects.html?start=1)

 

 

 

የ አዲስ አበባ ባቡር ሐዲድ ዝርጋታ ዲዛይኑ ካልተስተካከለ አደጋው ለቻይናም ይተርፋል(China Railway Eryuan Engineering Group Co. Ltd. (CREEC) from CSR point of view)

• አስገራሚው ነገር ግን የ ሀውልቱ መንቀያ ወጪ ከ ዲዛይኑ ማስተካከያ (ባቡር መስመሩ ሐውልቱን ሳይነካ በ ጎን የሚያልፍበት) ወጪ መብለጡ ነው።
• በ አሁኑ አለም ቻይና የገባችበትን ፕሮጀክት ነቁጥ የሚፈልጉ እና ሃያ አራት ሰዓት የሚሰሩ 'ሚድያዎች' በ ምዕራቡ ዓለም መኖራቸውን የ ኢትዮጵያ መንግስት መዘንጋት የለበትም። ቻይና ከ 'አፕል ኮምፕዩተር¨ ምርት ጋር የገባችውን ውዝግብ መርሳት አይገባም።
• ባለንበት ዘመን ካምፓኒዎች በ ህብረተሰባዊ ኃላፊነት (Corporate Social Responsibility-CSR) በ መላው አለም በሚለኩበት ዘመን ቻይናዎች የነገ የ ሌላ የ አፍሪካ ሀገር ፕሮጀክት ዕድላቸውን የሚያበላሹ ላይሆኑ ይችላሉ ።
• ''የ ሕብረተሰብ ጉዳቶች  በ ሁለት ደረጃዎች ከ ግንዛቤ ውስጥ ይገባሉ:- የመጀመርያው በ ፕሮጀክቱ የ ዲዛይን ደረጃ ሲሆን ሁለተኛው በ ልማት ዕቅዱ ትርጉም ላይ ነው።
• የ ሕብረተሰብ ጉዳት (social cost) ብዙውን ጊዜ በትክክል የሚታወቀው ፕሮጀክቱ ተያይዞ የሚያመጣቸው ጉዳቶች ከተከሰቱ በኋላ መሆኑ ችግሩን ያገዝፈዋል። ከ እዚህ አንፃር የ ሀውልቱ መነሳት የሚፈጥረው ፖለቲካዊ እና ማህበራዊ ችግር ችግሩ ከተፈጠረ በኋላ ወጪው ላይ ለመደመር መዘጋጀት ይፈልጋል።

 

ዛሬ ከ አዲስ አበባ የሚወጡ ዘገባዎች እንደሚያሳዩት የ ሰማአቱ የ አቡነ ጴጥሮስን ሃውልት ይነሳል ቢባልም 'መንግስት ከ ቦታው እመልሳለሁ' የሚል መልክት  በ መንግስታዊ የመገናኛ ብዙሃንም ጭምር እየተነገረ ነው። እስኪ ጉዳዩን ከ ፕሮጀክት አስራር በኩል ያለውን አንደምታ አንድ ሁለት ልበል።

አንድ ሃውልት ሲተከል እንዲነሳ ተደርጎ አይደለም ። በጣም ጥብቅ ሆኖ እንደሚሰራ የታወቀ ነው።ሃውልቱን ለማንሳት ብሎን እንደመፍታት ቀላል አለመሆኑን ነገር ግን ከ ስር መገዝገዝ እና መቁረጥ እንደሚያስፈልግ ለማወቅ መሃንዲስ መሆንን አይጠይቅም።

 

ይህ ማለት ሃውልቱን ለመንቀል ወጪ ይፈልጋል ማለት ነው (በዶዘር እንደማይፈርስ ስለሚታሰብ )።አስገራሚው ነገር ግን የ ሀውልቱ መንቀያ ወጪ ከ ደዛይኑ ማስተካከያ (ባቡር መስመሩ ሐውልቱን ሳይነካ በ ጎን የሚያልፍበት) ወጪ መብለጡ ነው።ምክንያቱም ለሀውልጡ ማንቀሳቀሻ ብቻ ከ ስዊድን ሀገር በተቀጠረ አማካሪ ኩባንያ አማካኝነት እንደሚከናወን አቶ አበበ ምሕረቱ የ ኢትዮጵያ ምድር ባቡር ኮርፖሬሽን የ ኮምኒኬሽን አገልግሎት ኃላፊ ሲናገሩ ''ሥራው ብፁዕ አቡነ ጴጥሮስ ሀውልት ሲደርስ ስዊድን አገር የሚገኘውና ከፍተኛ ልምድ ያለው ዓለም አቀፍ አማካሪ ድርጅት ሥራውን በበላይነት የሚቆጣጠረው ሲሆን በሚያስመጣቸው ባለሙያዎች አማካይነት ሐውልቱን ከ ቦታው ያስቀምጣል።'' ብለዋል። እዚህ ላይ ነው ነጥቡ።የአማካሪ ወጪ ሲደመር የ ዋስትና(insurance) ክፍያ ሲደመር ሌሎች ተያያዥ ወጪዎች ፕሮጀክቱን በ ሀውልቱ ምክንያት ያንሩታል።

እዚህ ላይ የ ፕሮጀክቱን ወጪ ሂሳብ በ ቀላል አስተሳሰብ (logic) እንመዝነው ። እርግጥ ነው የ ፕሮጀክትን ወጪ በ ምሳሌ መገምገም አይቻልም።ዝርዝር መረጃን ስለሚፈልግ። ከ እዝያ በፊት ግን ማንኛውም የ ልማት ፕሮጀክት ማሟላት የሚገባው ቢያንስ ሶስት አይነት ግምገማዎችን ማለፍ እንዳለበት  ይታወቃል ። ይህ ማለት የ ባቡር ሐዲድ  ዝርጋታው ፕሮጀክት ከ ሶስት ዋና የመለክያ ነጥቦች አንፃር ተገምግሞ እንደሚፀድቅ ይታወቃል።እነርሱም:-

ሀ/ የ ወጪ-ገቢ ትንተና (cost-benefit Analysis):- ለ ባቡር ግንባታ የሚወጣው ወጪ ከሚያስገኘው ኢኮኖሚያዊ ጥቅም ጋር በማነፃፀር።
ለ/ የ አካባቢ ተፅኖ ዳሰሳ (Environmental Impact Assessment -EIA):- ፕሮጀክቱ በ አካባቢያዊ ሁኔታዎች ላይ የሚያመጣው አሉታዊ ተፅኖ የሚለካበት እና
  ሐ / የ ሕብረተሰቡ ጥቅምና ጉዳት ትንተና (Social cost-benefit Analysis):-ፕሮጀክቱ በ ማህበረሰቡ የ ጤና፣የ ገቢ ፣ባህላዊ ፣ታሪካዊ እና ሃይማኖታዊ እሴቱ ላይ የሚፈጥረው በጎ ያልሆነ ተፅኖ ሁሉ  የመለካቱን ሂደት ያጠቃልላል።

ሐውልቱን መንቀል ዲዛይኑን ከማስተካከል የበለጠ ወጪ አለው።

የሃውልቱ መነቀል  ከላይ ከተጠቀሱት ወጪዎች አንፃር ሁሉም በ እዚህ ፕሮጀክት ላይ የሚወድቁ ወጪዎች መሆናቸውን ለመረዳት በጣም ቀላል ነው። ሃውልቱን ከመንቀል ይልቅ ዲዛይኑን ማስተካከል (በ ትንሽ እርቀት ባቡሩ እንዲያልፍ በማድረግ)  አዋጪ መሆኑን ለመረዳት ሃውልቱን መንቀል ለ ሁለት አይነት ወጪ እንደሚዳርግ መረዳትን  የግድ ይላል።እነርሱም:-

1/ የ ገንዘብ ወጪ(ቀጥተኛ ወጪ)

ለዲዛይን ማስተካከያ ከመክፈል ለ ሃውልት መንቀያ የሚያወጣው ገንዘብ ከፍተኛ እንደሚሆን ይገመታል። ለምን?።ሀውልቱ እንዳይላላጥ እና እንዳይሰበር ከ አነቃቀል እስከ ማንቀሳቀስ ድረስ ኃላፊነት ሲወሰድ የ መንቀል ፣የማንቀሳቀስ ሥራ እራሱን የቻለ ወጪ አለው። ከላይ እንደተጠቀሰው የመንቀሉ ሥራ ላይ የ ስዊድን አማካሪ ድርጅት ክፍያ ማለትም የአማካሪ ወጪ፣ የ ዋስትና(insurance) ክፍያ ፣ በሐውልቱ ማንሳት እና ማንቀሳቀስ ዙርያ ያሉ ሌሎች ተያያዥ ወጪዎች በሙሉ እዚህ ላይ ይካተታሉ።

2/ የ ሕብረተሰብ ጉዳት (Social-cost)-

ከላይ እንደጠቀሰው '' የ ሕብረተሰብ ጥቅምና ጉዳት ትንተና'' (Social cost-benefit Analysis )፣ ቀጥተኛያልሆነ ወጪ ነገር ግን ጉዳቱ ብዙ ጊዜ ከፍተኛ ችግር የመፍጠር አቅም ያለው ነው። ይሄውም ፕሮጀክቱ በ ማህበረሰቡ የ ጤና፣የ ገቢ ፣የ አካባቢ ብክለት ፣ባህላዊ ፣ታሪካዊ እና ሃይማኖታዊ እሴቱ ላይ የሚፈጥረው በጎ ያልሆነ ተፅኖ ሁሉ መኖር አለመኖሩ የሚለካበት የልማት ፕሮጀክት መለክያ መንገድ ነው። ይህም በማንኛውም የ ልማት ፕሮጀክቶች ላይ ፕሮጀክቱ ከመፅደቁ በፊት በሰፊው የሚተነተን መሆኑ ይታወቃል። አንድ የልማት ፕሮጀክት ከ ገንዘብ ወጪ-ገቢ (cost-benefit analysis) አንፃርብቻ የሚለካበት ጊዜ አልፏል።

በተለይ በአሁኑ አለም ማንኛውም ፕሮጀክት ጤናማ የሚያሰኘው ጥሩ የሆነ የ አካባቢ ተፅኖ ዳሰሳ እና የ ሕብረተሰብ ጥቅም-ጉዳት ትንተና (Social cost-benefit Analysis) ጥሩ የሆነሲሆን ብቻ ነው።በ ባቡር ፕሮጀክቱ ሳቢያ ያለው የህብረተሰብ ወጪ (Social cost) እጅግ ከፍተኛ እንደሚሆን ለማወቅ የ ሀውልቱ እጅግ ውድ የሆነ ታሪካዊ ፋይዳ ማወቅ ይጠይቃል። ሰማዕቱ አቡነ ጴጥሮስ በስማቸው ቤተክርስትያን የታነፀላቸው፣በ ኦርቶዶክሱ አለም ብቻ ሳይሆን ከ ኦርቶዶክስ ውጭ በሆኑት እንደ ስዊድን ቤተ ክርስቲያን ''የ ክፍለ ዘመኑ ሰማዕት'' የሚል ስያሜ ማግኘታቸውን እና ኢትዮጵያ በ ክፍለዘመኑ ከነበሩት ሰማአታት ደረጃ መሆናቸው በ እራሱ በ ሀውልቱ ላይ የሚደረገው የማንቀሳቀስም ሆነ ቦታ የመቀየር ተግባር ግዙፍ የ ሕብረተሰብ ጉዳት እንደሚኖረው ሊታወቅ ይገባል። የ ሕብረተሰብ ጉዳት (social cost) ብዙውን ጊዜ በትክክል የሚታወቀው ፕሮጀክቱ ተያይዞ የሚያመጣቸው ጉዳቶች ከተከሰቱ በኋላ መሆኑ ችግሩን ያገዝፈዋል። ከ እዚህ አንፃር የ ሀውልቱ መነሳት የሚፈጥረው ፖለቲካዊ እና ማህበራዊ ችግር ችግሩ ከተፈጠረ በኋላ ወጪው ላይ ለመደመር መዘጋጀት ይፈልጋል። ለምሳሌ በ ተቃውሞ ምክንያት የሚነሱ አለመግባባቶች፣ መንግስትን ለ ዓለም አቀፍ ክስ የሚያቀርቡት ሂደቶች ሁሉ በ መጪ ወጭነት መመዝገብ ይገባል ማለት ነው። ለ እዚህም ነው ሐውልቱን ከማፍረስ ይልቅ ዲዛይኑን ማስተካከል ይቀላል ለማለት የሚያስደፍረው።

እዚህ ላይ ልብ ማለት ያለብን ከላይ የተጠቀሱት ትንተናዎች የሚደረጉት በቅድምያ ፕሮጀክቱ ሥራ ላይ ከመዋሉ በ ዲዛይን ደረጃ እና በ ፕሮጀክቱ ስራም ላይ የመከለስ ዕድል መኖሩን ነው።በ አውሮፓ የ ትራንስፖርት ሚኒስትሮች ስብሰባ ላይ የ ትትራንስፖርትን የ ሕብረተሰብ ጉዳት ትንተና ፅሁፍ ላይ ማንጋውም የ ትራንስፖርት ግንባታ ፕሮጀክት ሁለት ጊዜ የመከለስ ዕድል ስለመኖሩ የ ኢኮኖሚ ልማት እና ትብብር (OECD) እትም እንዲህ ይገልፀዋል :-

''የ ሕብረተሰብ ጉዳቶች (ስለ መንገድ ፕሮጀክት ነው ከላይ ፅሁፉ የሚያብራራው) በ ሁለት ደረጃዎች ከ ግንዛቤ ውስጥ ይገባሉ:- የመጀመርያው በ ፕሮጀክቱ የ ዲዛይን ደረጃ ሲሆን ሁለተኛው በ ልማት ዕቅዱ ትርጉም ላይ ነው።''

''Social costs are taken into account at two different levels:first, in the design of projects, and then in the definition of development plans'' E Quinet - Internalising the social costs of transport, European Conference of Minister of Transport, OECD publication,1994,p.29

ዲዛይኑ ካልተስተካከለ አደጋው ለቻይናም ይተርፋል

ከ እዚህ በተረፈ ግን የ አለም አቀፍ ሕብረተሰብ ከቅርስ ጋር በተያያዘ የሚነሳ ጥያቄ በ ኢትዮጵያ መንግስት ላይ መቅረቡ አይቀርም።ዩነስኮን ጨምሮ አለም አቀፍ ድርጅቶች ጉዳዩን በጥብቅ እንዲያዩት መግፋት ከማንኛውም ዜጋ የሚጠበቅ ግዴታ ነው።

በ አሁኑ አለም ቻይና የገባችበትን ፕሮጀክት ነቁጥ የሚፈልጉ እና ሃያ አራት ሰዓት የሚሰሩ ሚድያዎች በ ምዕራቡ ዓለም መኖራቸውን የ ኢትዮጵያ መንግስት መዘንጋት የለበትም። ቻይና ከ አፕል ኮምፑተር ምርት ጋር የገባችውን ውዝግብ መርሳት አይገባም።(http://www.nytimes.com/2011/02/23/technology/23apple.html?pagewanted=all&_r=0) የ ቻይና ፕሮጀክት ሲወቀስ አብሮ የ አፍሪካ መንግሥታት ጥሩ አርስት ተገኘላቸው ማለት ነው። እናም ምርጫው የ መንግስት ይመስለኛል። ዲዛይኑን አስተካክሎ የ ሰማአቱን ሃውልት አክብሮ ፕሮጀክቱን መጨረስ።

ከ እዚህ ባለፈ ግን ባለንበት ዘመን ካምፓኒዎች በ ህብረተሰባዊ ኃላፊነት (Corporate Social Responsibility-CSR) በ መላውአለም በሚለኩበት ዘመን ቻይናዎች የነገ የ ሌላ የ አፍሪካ ሀገር ፕሮጀክት ዕድላቸውን የሚያበላሹ ላይሆኑ ይችላሉ። እና በ CSR ሕግ መሰረት ዲዛይኑ እንዲስተካከል እንደሚገፉ እገምታለሁ። በመሆኑም የ ግንባታውን ጨረታ ያሸነፈውና ስራውን የሚያከናውነው የ ቻይናው የ ባቡር እሯን ኢንጂነሪንግ ግሩፕ ( China Railway Eryuan Engineering Group Co. Ltd. (CREEC)(http://www.capitalethiopia.com/index.php?option=com_content&view=article&id=226:addis-ababa-light-railway-project-starts-&catid=35:capital&Itemid=27 ) ጉዳዩን እንዲረዳው ማለትም የሚደርስበትን ወቀሳ እንዲገነዘብ ማረግ ተገቢ ነው። የ ካምፓኒዎች ያለፈ የ ፕሮጀክት አፈፃፀም ወደፊት ከሚሰሩት ሥራ ጋር በ እጅጉ ስለምቆራኝ ቻይናዎች ዝም ብለው ያልፉታል ብሎ ማሰብ አይቻል።

ለማጠቃለል

የ ባቡር ዝርጋታው ፕሮጀክት አንዱ እና ዋናው የ ትራንስፖርት ችግር መፍቻ መንገድ መሆኑ የታወቀ እና አስደሳች ሥራ ቢሆንም በ ሀገሪቱ አሻራዎች ላይ ያለው ጥቁር ነጥብ በደንብ ሊመዘን ይገባዋል። ነፃ ''ሚድያ'' ለሌላት ሀገር እና ህዝቡ ስለ ጉዳዩ ለመወያየት ዕድል በሌለው ሁኔታ  በ ህዝቡ ዘንድ የሚፈጥረው ስነ-ልቦናዊ ጉዳት ለመለካት በጣም ከባድ መሆኑን ለመረዳት አያዳግትም።

አሁንም ያለው አማራጭ አንድ ይመስለኛል። ዲዛይኑን ማስተካከል እና ስራውን የ ሕዝብ ፕሮጀክት አርድርጎ መቀጠል። ይህ ሲደረግ ፕሮጀክቱ ቀረፃ፣ግምገማ እና የማረጋገጥ ደረጃ ሁሉ ሲያልፍ ገንዘብን እንጂ የ ሀገሪቱን አሻራ ያልታያቸው ባለሙያዎችም ሆኑ ባለስልጣናት ሊወቀሱ ይችላሉ። ይህ ተፈርቶ ግን ፕሮጀክቱ ልክ ነው ብሎ መቀጠል በ ወንጀሉ የሚጠየቁትን ሰዎች ከ ማብዛት በቀር ትርፍ የለውም።የ ባቡር ሐዲዱ ይዘርጋልን፣ ፕሮጀክቱም ይስተካከልልን።

 

 

አበቃሁ።

 

ጌታቸው

 

ኦስሎ